Cliëntenparticipatie in de GGZ heeft tot dusverre verschillende fasen gekend

Tranzo Zorgsalon

Cliëntenparticipatie in de GGZ heeft tot dusverre verschillende fasen gekend. In de jaren
zestig en zeventig stond de strijd van de cliëntenbeweging vooral in het teken van de
erkenning van fundamentele rechten. Vooral van het recht gevrijwaard te worden van dwang.
Gedwongen opname, isolatie, dwangmedicatie en electroshock stonden boven aan de agenda.
Toen in deze strijd eenmaal belangrijke successen waren geboekt, verschoof het accent naar
participatie op het niveau van beleid. De eerste cliëntenraden verschenen en
cliëntenorganisaties schoven aan in adviescommissies en besturen. Deze ontwikkeling werd
geconsolideerd door de Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen en ondersteund door
de LPR, die bijdroeg aan de ontwikkeling van de kwaliteit van cliëntenraadswerk. Op het
niveau van overheidsbeleid zijn de belangrijkste cliëntenorganisaties, verenigd in het Platform
GGZ, inmiddels erkende gesprekspartners.
De volgende fase was die van de opkomst van cliëntgestuurde projecten. Met name op het
gebied van belangenbehartiging namen cliënten hun lot in eigen hand. Steunpunten en
cliëntenbelangenbureaus werden opgezet, om mede-cliënten van informatie en advies te
voorzien. En cliënten organiseerden hun eigen arbeidsrehabilitatie, via de opzet van eigen
bedrijfjes. De term “participatie” kreeg vanaf deze fase een andere betekenis. Was de strijd er
eerst op gericht te mogen deelnemen binnen het domein van de psychiatrie, deelnemen aan
beslissingen over je eigen behandeling en je eigen lichaam en deelnemen aan het gesprek over
de organisatie van de zorg, nu kreeg participatie meer het karakter van deelname aan de
samenleving, van onafhankelijk burgerschap.
Parallel hieraan liep de opkomst van zelfhulpgroepen in de GGZ. Net als in de
verslavingssector al eerder was gebeurd, ontdekten psychiatrische cliënten hun zelfhelend
vermogen en het helend vermogen van peer support. Onvrede met de reguliere psychiatrie
vormde een belangrijke voedingsbodem voor de opkomst van zelfhulp. Onvrede over
medicalisering en vernietigende prognoses. Onvrede ook over verwaarlozing en het ontbreken
van adequate ambulante ondersteuning. Cliëntgestuurde projecten en zelfhulpgroepen hadden
in wezen dezelfde boodschap: wij kunnen het zelf en wij helpen onszelf.
Met de groei van zelfhulp werd een aanzet gegeven tot weer een accentverschuiving. Was
belangenbehartiging en participatie in beleid in eerste instantie nog voornamelijk gericht op
de randvoorwaarden van de zorg, nu is het accent verschoven naar de inhoud van die zorg.
Het gaat niet alleen meer om de verdediging van rechten, en ook niet meer alleen om de
manier waarop de zorg georganiseerd wordt. Het gaat nu ook om deskundigheid over de zorg